การส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยให้คนในแต่ละท้องถิ่นเข้ามามีส่วนร่วม จึงเป็นกิจกรรมที่จะช่วยให้การท่องเที่ยวพัฒนาไปได้อย่างยั่งยืน โดยเฉพาะในแหล่งท่องเที่ยวที่เป็นมรดกโลก องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) หรือ อพท. จึงริเริ่มโครงการ "การท่องเที่ยวโดยชุมชน" ขึ้น ในพื้นที่อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ศรีสัชนาลัย และกำแพงเพชร ซึ่งเป็นแหล่งมรดกโลกทางวัฒนธรรมที่ทรงคุณค่า เพื่อให้ชุมชนได้รับประโยชน์จากการท่องเที่ยว ทั้งในทางเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม
ชุมชนเมืองเก่าสุโขทัย (ต.เมืองเก่า อ.เมืองสุโขทัย จ.สุโขทัย)
ชุมชนเมืองเก่าเป็นชุมชนที่อยู่รอบอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย นักท่องเที่ยวสามารถเข้าไปเรียนรู้อารยธรรมที่รุ่งเรืองของอาณาจักรสุโขทัยในอดีต ซึ่งยังคงแฝงอยู่ในวีถีชีวิตของคนในชุมชนและศิลปะการทำเครื่องชามสังคโลก ซึ่งการพูดคุยสานสัมพันธ์กับคนในชุมชนจะทำให้เข้าใจถึงเรื่องราวความเป็นมาและภูมิปัญญาของคนโบราณได้อย่างลึกซึ้ง
ชุมชนเมืองเก่ามีผลิตภัณฑ์ขึ้นชื่อหลายอย่าง อาทิ ชามสังคโลก ตู้โบราณ ไม้แกะสลัก และพระพิมพ์ โดย อพท. ได้เข้าไปมีส่วนร่วมในการส่งเสริมการท่องเที่ยวในพื้นที่ชุมชนเมืองเก่า เช่น การฟื้นฟูถนนสังคโลกเชื่อมโยงกับอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย การพัฒนาต่อยอดและพัฒนาเครื่องหมายการค้าผลิตภัณฑ์ภายใต้แบรนด์มรดกพระร่วง เป็นต้น
ชุมชนศรีสัชนาลัย (ต.ศรีสัชนาลัย อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย)
ชุมชนศรีสัชนาลัยเป็นชุมชนที่อยู่ในเขตอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์พบว่าเป็นชุมชนเก่าแก่ที่เกิดขึ้นตั้งแต่ในสมัยพุทธศตวรรษที่ 9 เป็นสังคมเกษตรกรรมที่มีการเพาะปลูกและเลี้ยงสัตว์ และก่อตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณที่ราบริมแม่น้ำยม ในอดีตเมืองศรีสัชนาลัยมีฐานะเป็นเมืองลูกหลวงของสุโขทัย ซึ่งปัจจุบันยังคงปรากฏหลักฐานที่เป็นโบราณสถานจำนวนมาก โดยเฉพาะในรัชสมัยของพระมหาธรรมราชา ชุมชนศรีสัชนาลัยมีผลิตภัณฑ์ขึ้นชื่อ อาทิ ทองสุโขทัยโบราณเงินโบราณเครื่องปั้นดินเผา/เครื่องสังคโลก และผ้าทอพื้นเมือง
ซึ่ง อพท. ได้เข้าไปมีส่วนช่วยในการเชื่อมโยงการท่องเที่ยวระหว่างอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย สุโขทัย และกำแพงเพชร การจัดตั้งเครือข่ายการพัฒนาการท่องเที่ยวท่องเที่ยวชุมชนศรีสัชนาลัย เพื่อดำเนินกิจกรรมในพื้นที่ทั้งกิจกรรมด้านประวัติศาสตร์ ศิลปวัฒนธรรม ประเพณี รวมถึงการพัฒนาผลิตภัณฑ์ในพื้นที่ให้ได้มาตรฐานสากล
ชุมชนนครชุม (ต.นครชุม อ.เมือง จ.กำแพงเพชร)
ชุมชนนครชุมเป็นชุมชนโบราณริมแม่น้ำปิงที่มีประวัติความเป็นมายาวนานหลายร้อยปี ในอดีตเป็นเมืองศูนย์กลางการค้า จึงมีผู้คนจากต่างถิ่นหลากหลายเชื้อชาติเดินทางเข้ามา และด้วยอัตลักษณ์ที่สืบทอดจากการอพยพของผู้คนเชื้อชาติต่าง ๆ ทำให้เกิดการหล่อหลอมทางวัฒนธรรมกับชาวสยาม และกลายเป็นอัตลักษณ์ที่โดดเด่นของชาวนครชุม
ซึ่งสามารถสัมผัสได้ผ่านบ้านไม้เก่าแก่ สูตรอาหารแบบดั้งเดิมจากบรรพบุรุษ และวิธีทำพระเครื่องด้วยดินเผาของคนโบราณ โดย อพท. ได้เข้าร่วมกับชุมชนดำเนินการจัดกิจกรรมตลาด Low Carbon ซึ่งเป็นตลาดย้อนยุคในตำบลนครชุม โดยกิจกรรมดังกล่าวเป็นการนำแนวคิดการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์มาประยุกต์ใช้ให้เกิดการท่องเที่ยวในรูปแบบใหม่ ๆ อย่างเป็นรูปธรรม
เมื่อชุมชนโดยรอบอุทยานประวัติศาสตร์ได้เข้ามามีส่วนร่วม และสามารถบริหารจัดการระบบต่าง ๆ ได้ด้วยตนเองแล้ว การท่องเที่ยวในเมืองมรดกโลกจะกลายเป็นช่องทางสำคัญในการสร้างรายได้ทำให้เกิดการรักษาสิ่งแวดล้อมที่ดี ตลอดจนเป็นการสืบทอดวิถีชีวิตและรักษาวัฒนธรรมดั้งเดิม ซึ่งถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของท้องถิ่นให้คงอยู่ ซึ่งการท่องเที่ยวโดยชุมชน นอกจากจะเป็นการเติมเต็มประสบการณ์ให้แก่นักท่องเที่ยวได้เรียนรู้และเกิดความเข้าใจอย่างแท้จริงแล้ว ยังถือเป็นส่วนสำคัญที่จะทำให้การพัฒนาด้านการท่องเที่ยวในเมืองมรดกโลกเป็นไปอย่างสมดุลและยั่งยืน
ขอขอบคุณข้อมูลและภาพประกอบจาก
