พิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต ชุมชนป้อมมหากาฬ เดินเที่ยวชมชุมชนโบราณที่มีประวัติศาสตร์ยาวนาน และยังเป็นชุมชนชานกำแพงพระนครแห่งสุดท้ายที่เหลืออยู่ในปัจจุบัน
หากเอ่ยชื่อ "พิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต" หลายคนอาจทำหน้าสงสัย ว่ามีพิพิธภัณฑ์ชื่อไม่คุ้นหูแบบนี้อยู่ด้วย ? แต่ถ้าพูดถึงชุมชนป้อมมหากาฬ เชื่อแน่ว่าหลายคนคงต้องคุ้นหูแน่ ๆ ว่าแต่ชุมชนที่อยู่ด้านหลังกำแพงโบราณสีขาวสูงใหญ่แห่งนี้ มาเกี่ยวอะไรกับพิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต ? เสน่ห์ของพิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิตแห่งนี้อยู่ที่ตรงไหน ? และพิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิตแห่งนี้จะมีลมหายใจต่อไปอีกนานแค่ไหน ? และแม้ว่าอาจจะยังตอบคำถามได้ไม่ครบทุกข้อ แต่เราจะพาคุณไปพบกับคำตอบในใจที่มีต่อพิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิตแห่งนี้ไปด้วยกัน
เบื้องหลังกำแพงโบราณสีขาวอันโดดเด่น และใบเสมาขนาดใหญ่ มีชุมชนเก่าแก่ที่มียังลมหายใจหลงเหลืออยู่ หากจะพูดว่าชุมชนป้อมมหากาฬในวันนี้ เดินทางผ่านเส้นทางประวัติศาสตร์มาอย่างยาวนานก็คงจะไม่ผิดนัก ด้วยเพราะที่นี่เป็นชุมชนเก่าแก่ติดพระนครเพียงไม่กี่ชุมชนที่เหลืออยู่ในปัจจุบัน หากแต่นั่นอาจไม่สำคัญเท่ากับชีวิตทุกชีวิตที่อยู่หลังกำแพงป้อมมาหลายชั่วอายุคน เชื่อแน่ว่า…ก้าวแรกของผู้มาเยือนทั้งหลาย ต่างจะต้องสอดส่ายสายตามองหา "พิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต" ว่าอยู่ที่ไหน และคาดเดาเอาว่า น่าจะเป็นอาคารสักหลังที่ติดแอร์เย็น ๆ หากตรงกันข้าม สิ่งของ ผู้คน บ้านเรือน หรือแม้กระทั่งใบไม้ที่ร่วงหล่นลงพื้น ทุกชีวิตของที่นี่กำลังรอบอกเล่าเรื่องราวของมันอยู่
บ้านไม้โบราณแต่ละหลัง ดูเหมือนว่ากำลังพยายามโอ้อวดผู้มาเยือนอย่างเราให้รู้ว่า "ฉันมีที่มาที่ไปนะ" อย่าง "บ้านหลอมทอง" บ้านเรือนทรงไทยหลังคาสูง ยกใต้ถุนสูงหลังนี้ เป็นบ้านที่มีอายุเก่าแก่ที่สุดในชุมชน บ้านที่ไว้ใช้หลอมทองคำแท่งจากเศษธุลีทองที่ตกหล่นตามห้างร้าน ที่ทำทองรูปพรรณในย่านพระนคร ซึ่งครั้งหนึ่งคนในชุมชนเคยยึดเป็นอาชีพที่สืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคน
"บ้านนวดแผนโบราณ" อีกหนึ่งบ้านทรงไทยหลังใหญ่ใต้ถุนสูง ครั้งหนึ่งเคยเป็นสถานที่ฝึกสอนนวดกดจุดจับเส้น ชั้นล่างเป็นเหมือนคลินิกที่เปิดรับรักษาอาการต่าง ๆ ได้อย่างหายขาด ผู้คนในชุมชนทุกเพศทุกวัย ต่างแวะเวียนเข้ามาใช้บริการไม่ขาดสาย และบรรดาเหล่า "บ้าน" อีกหลายต่อหลายหลังในชุมชน ที่พยายามกำลังบอกเล่าเรื่องของตัวเอง ถึงตอนนี้คุณเริ่มรู้สึกแล้วหรือยังว่าทุกอย่างในที่นี้เหมือนมีชีวิตและสื่อสารกับเราได้อย่างนั้นแหละ แต่ถ้ายัง…เราจะพาไปยังจุดต่อไป
ดูเหมือนว่าสิ่งปลูกสร้างทุกอย่างที่นี่กำลังบอกให้เราได้รู้ว่า "ฉันมีชีวิต" ไม่ได้เป็นเพียงแค่สิ่งปลูกสร้างแห้ง ๆ ที่รอการรื้อทิ้งเท่านั้น ทุกสิ่งดูล้วนแล้วแต่น่าสนใจและเชื้อเชิญให้เราเข้าไปทำความรู้จักแทบทั้งหมด แม้ในวันนี้ชุมชนป้อมมหากาฬกำลังจะถูกรื้อถอน (ดูรายละเอียดเพิ่มเติม กทม. เตรียมรื้อบ้านชุมชนป้อมมหากาฬ ดีเดย์ 3 ก.ย. นี้)
แต่บนความซ้อนทับและทับซ้อนของปัญหา ดูเหมือนว่าชุมชนป้อมมหากาฬเองก็ไม่ยอมละทิ้งลมหายใจสุดท้ายของตัวเองไปง่าย ๆ มีผู้คนเป็นจำนวนไม่น้อยที่เข้ามาพยายามต่อลมหายใจให้กับชุมชนได้มีชีวิตอยู่ต่อ อย่าง รศ.ธีรศักดิ์ วงศ์คำแน่น อีกหนึ่งกำลังใจที่ได้บันทึกประวัติศาสตร์ด้วยภาพ และได้มอบภาพให้ชุมชนไว้เพื่อจัดแสดง
เช่นเดียวกับ คุณธวัชชัย มหาวรคุณ ประธานชุมชนป้อมมหากาฬ ชายผู้เป็นเจ้าของหนวดและทรงผมโบราณ ที่ยืนยันกับเราด้วยเสียงอันหนักแน่นว่าชุมชนป้อมมหากาฬแห่งนี้จะต้องมีลมหายใจอยู่ต่อไป เพราะลำพังตัวเขาเองก็มีความผูกพันกับชุมชมแห่งนี้มาหลายชั่วอายุคน คิดเป็นระยะเวลาก็ร่วม ๆ ร้อยกว่าปี และเป็นมากกว่าความผูกพัน หากแต่ชุมชนและเขาต่างกลายเป็นส่วนหนึ่งในชีวิตของกันและกันไปเสียแล้ว
ข้อความเขียนให้กำลังใจของผู้คนที่เคยมาเยือนในชุมชนป้อมมหากาฬ
ปัจจุบันชุมชนป้อมมหากาฬยังมีคนอาศัยอยู่ 30 หลังคาเรือน จำนวนทั้งสิ้น 123 คน ที่ยังคงพยายามยืนหยัดที่จะต่อลมหายใจให้กับพิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิตแห่งนี้ มาถึงตอนนี้ เราทุกคนน่าจะค้นพบเสน่ห์ของชุมชนป้อมมหากาฬ นั่นคือชีวิตความเป็นอยู่ที่สืบเนื่องมาอย่างยาวนาน อดีตของที่นี่จึงไม่ใช่แค่เรื่องของพื้นที่ประวัติศาสตร์และสถาปัตยกรรมโบราณเท่านั้น แต่เป็นชีวิตทุกชีวิตของคนที่นี่ที่ยังมีลมหายใจอยู่
สุดท้ายแล้ว อดีตที่มีลมหายใจและประวัติศาสตร์แห่งนี้จะถูกรื้อและไล่ไปวันใด อาจไม่มีใครล่วงรู้ได้ แต่สิ่งที่เราทำได้ดีที่สุด น่าจะเป็นการบอกต่อเรื่องราวเหล่านี้ให้คนอื่นได้รับรู้ อย่างน้อยก็ช่วยทำให้ประวัติศาสตร์ที่มีลมหายใจแห่งนี้ ยังคงหายใจได้แบบไม่ขาดช่วงตอน และก่อนที่เราจะก้าวเท้าพ้นป้อมกำแพงแห่งนี้ออกไป ดูเหมือนจะมีเสียงหนึ่งกระซิบบอกกับเราเบา ๆ ว่า "ไม่มีใครบนโลกใบนี้ ที่จะกู้คืนอดีตที่ถูกทำลายไปแล้วลงได้"
ขอขอบคุณข้อมูลประกอบจาก
เฟซบุ๊ก ชุมชนป้อมมหากาฬ, เฟซบุ๊ก Mahakan MODEL
